De seksuele levensloop

Het is er gewoon nog niet van gekomen. Of ze willen eerst een tijdje verkering hebben. Dat zijn de meest genoemde redenen als een midden- adolescent nog geen ervaring met geslachtsgemeenschap heeft. Jongeren van 15 tot en met 18 jaar denken wat gemakkelijker over seks zonder gevoelens of seks voor het huwelijk dan vroeg-adolescenten. Toch vinden de meeste jongeren het ook in deze levensfase niet in orde als een jongen en een meisje seks met elkaar hebben zonder verliefd te zijn. Vergeleken met jonge adolescenten is seks minder omgeven met gevoelens van schuld, schaamte of afkeer.

Het lichaam blijft veranderen na de puberteit. Meisjes groeien door tot 17 jaar en jongens tot 19 jaar. Aan het begin van deze levensfase gedragen jongeren zich nog heel sociaal wenselijk. Ze zijn erg gevoelig voor kritiek en afwijzing. Dit neemt pas vanaf 17 of 18 jaar af. Jongeren krijgen dan meer inzicht in wie ze zijn en gaan anderen beter begrijpen. Het losmakingsproces van de ouders gaat door in deze levensfase. Leeftijdsgenoten blijven een even grote rol spelen. Een eventuele vaste partner wordt steeds belangrijker, bijvoorbeeld als bron voor sociale steun. Uitgaan wordt voor veel jongeren een belangrijk onderdeel van hun sociale leven. Veel jongeren gebruiken daarbij alcohol en/of drugs.

De mate waarin jongens en meisjes zichzelf te dik of te dun voelen blijft vrij constant na het 14e jaar. 47% van de 16-jarige meisjes en 20% van de jongens vindt zichzelf te dik. 18% van de jongens en 9% van de meisjes vindt zichzelf te dun. De groep die zichzelf aantrekkelijk vindt, wordt wel groter, zowel onder jongens als onder meisjes. Vooral meisjes zijn op deze leeftijd veel met hun uiterlijk bezig. Meisjes met een Marokkaanse, Turkse, Surinaamse of Antilliaanse achtergrond hebben een positiever lichaamsbeeld dan autochtone Nederlandse meisjes. Daarnaast spelen ouders, leeftijdsgenoten en beelden in de media een rol. Meisjes en vrouwen met een verleden van seksueel misbruik hebben vaak een minder positief lichaamsbeeld.

Voor mannen en vrouwen bestaan andere normen en verwachtingen op seksueel gebied. Er is sprake van een dubbele moraal: meisjes die 'te makkelijk' overgaan tot seks kunnen op afkeuring rekenen, voor jongens is het juist statusverhogend om veel seksuele ervaring te hebben. Van jongens wordt verwacht dat ze altijd zin hebben en dat ze het initiatief nemen op het gebied van versieren en seks. Hierdoor zijn ze zich nauwelijks bewust van hun eigen grenzen. De druk om seks te hebben is in sommige groepen jongens behoorlijk groot. Van meisjes wordt juist verwacht dat zij de grenzen aangeven. Zij zijn vaak zo sterk bezig met het bewaken van grenzen, dat ze onvoldoende toekomen aan hun eigen wensen.

Onvrede met het biologische geslacht is op deze leeftijd vaak blijvend. Vanaf 16 jaar kunnen geslachtshormonen worden toegediend: oestrogenen of testosteron. In tegenstelling tot bij puberteitsremmers zijn de gevolgen hiervan niet zonder meer omkeerbaar. Niet alle genderdysfore jongeren durven op deze leeftijd al voor hun gevoelens uit te komen. Ook krijgt niet iedereen toestemming van de ouders om met de behandeling te beginnen. Voor transgender jongeren kunnen seksuele contacten ongemakkelijk zijn. Voor jongeren die op deze leeftijd in transitie gaan, kan het gemakkelijker zijn om gaandeweg van seks te gaan genieten. Dit omdat hun genderrol en lichaam meer bij hun gevoel gaan passen.

Vrijwel alle 15- tot en met 17-jarigen zijn wel eens verliefd geweest. 4 op de 5 hebben ook wel eens verkering gehad. Bij 15-jarigen worden de contacten met partners persoonlijker. Ze worden met meer zorg uitgekozen, maar nog wel grotendeels op uiterlijk. De meeste 16- en 17-jarigen hebben kortdurende verkeringen. Op deze leeftijd is het leren kennen en aangeven van de eigen wensen en grenzen een belangrijk aandachtspunt. Voor de meeste jongeren vindt seks plaats binnen een vaste relatie.

Jongeren die zich aangetrokken voelen tot personen van hetzelfde geslacht gaan langzamerhand beseffen dat dit homoseksualiteit genoemd wordt. Pas na een tijdje komt de zekerheid over de eigen homoseksuele oriëntatie. Het duurt dan vaak nog 1 of 2 jaar voordat ze dit ook aan anderen vertellen (de coming-out). In deze levensfase voelen veel homojongeren zich niet helemaal geaccepteerd of krijgen zij te maken met directe vormen van homonegativiteit. Door minderheidsstress zijn zij een kwetsbare groep als het gaat om psychisch welbevinden. Ze hebben bijvoorbeeld vaker depressieve gevoelens en suïcidale gedachten.

Vrijwel alle jongens van 15 tot en met 18 jaar zijn wel eens seksueel opgewonden geweest. Bij meisjes is dit op 15-jarige leeftijd 70% en op 18-jarige leeftijd 93%. Vooral aan het begin van deze levensfase fantaseren jongeren vaak over seks. Meisjes beginnen iets later met fantaseren dan jongens, en doen dit ook minder vaak. Jongens fantaseren bovendien vanaf de eerste keer ook tijdens de geslachtsgemeenschap. Voor meisjes komt dit vaak pas na enige jaren seksuele ervaring. Dat jongeren fantaseren over seks en gevoelens van opwinding ervaren, wil niet direct zeggen dat ze ook seks willen hebben met een partner. 15% van de 15- tot en met 18-jarige jongens is hier naar eigen zeggen nog niet aan toe, tegenover 30% van de meisjes.

Het vrijen met anderen gaat een stapje verder: via voelen, strelen, vingeren en aftrekken naar geslachtsgemeenschap en orale seks. Met 17,1 jaar heeft de helft van de Nederlandse jongeren geslachtsgemeenschap gehad en ervaring opgedaan met orale seks. Anale seks volgt over het algemeen iets later en is alleen voor een minderheid een volgende stap. Meisjes van 15 tot en met 24 jaar hebben vaak meer wisselende partners dan vrouwen boven de 25. Bij jongens is er geen verschil met oudere leeftijdsgroepen. Online seks (zoals masturbatie voor de webcam) wordt door een kleine minderheid gerapporteerd. Ook seks in ruil voor iets of tegen betaling lijkt zeldzaam te zijn. 5% van de jongens heeft wel eens seks gehad met een prostituee.

Het is er gewoon nog niet van gekomen. Of ze willen eerst een tijdje verkering hebben. Dat zijn de meest genoemde redenen als een midden- adolescent nog geen ervaring met geslachtsgemeenschap heeft. Jongeren van 15 tot en met 18 jaar denken wat gemakkelijker over seks zonder gevoelens of seks voor het huwelijk dan vroeg-adolescenten. Toch vinden de meeste jongeren het ook in deze levensfase niet in orde als een jongen en een meisje seks met elkaar hebben zonder verliefd te zijn. Vergeleken met jonge adolescenten is seks minder omgeven met gevoelens van schuld, schaamte of afkeer.

In deze levensfase gebruikt het overgrote deel van de jongeren anticonceptie als ze geslachtsgemeenschap hebben. De pil wordt veruit het meest gebruikt. Het Nederlandse geboortecijfer onder tieners behoort tot de laagste ter wereld. Een zwangerschap is op deze leeftijd vrijwel altijd ongepland. Tienermoeders hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte en perinatale sterfte. Vooral wanneer de zwangerschap binnen 4 jaar na de menarche plaatsvindt is de kans op complicaties groter. Kunstverlossingen lijken wel minder vaak voor te komen onder tienermoeders dan onder moeders die ouder zijn. Denk aan een bevalling met behulp van een verlostang of vacuümpomp.

Voorafgaand aan seks met een nieuwe partner praat een meerderheid van de 15- tot en met 18-jarigen niet over condooms. Toch is het condoomgebruik in deze levensfase hoog. Ondanks dat lopen jongeren in deze levensfase wel een verhoogd risico op een soa. Dit komt met name doordat seksueel actieve jongeren meer wisselende partners hebben dan volwassenen.

Onder meisjes van 15 tot en met 18 jaar komt veel seksueel geweld voor. 1 op de 5 meisjes van deze leeftijd heeft minstens een keer in haar leven seksueel geweld meegemaakt. Dit komt mogelijk doordat jongeren op deze leeftijd de risico’s van de keuzes die ze maken nog niet goed kunnen overzien. Ook de gevoeligheid voor sociale wenselijkheid is hoog. Door de beperkte ervaring interpreteren jonge meisjes gedrag van zichzelf of de ander minder snel als seksueel. Ook reageren ze soms minder snel op een bedreigende situatie. Door hun leefstijl komen ze mogelijk eerder in riskante situaties terecht dan volwassen vrouwen. Doordat veel sociaal contact plaatsvindt op internet, komt seksuele dwang ook online voor.

Meisjes van 15 tot 18 jaar hebben vaker dan jongens van deze leeftijd last van geen zin in seks, opwindings- en orgasmeproblemen en pijn. Jongens rapporteren vaker dan meisjes dat ze last hebben van te snel klaarkomen. Het gaat hier in alle gevallen om problemen die regelmatig of vaker voorkomen en waar men last van heeft. Jongens zeggen ook iets vaker dan meisjes dat ze last hebben van overmatig seksueel verlangen.

Seksuele contacten met jongeren van 16 jaar en ouder zijn niet strafbaar. Tot 18 jaar is het betalen voor seksuele contacten wel strafbaar. Ook het maken, in bezit hebben en verspreiden van beelden van seksuele gedragingen van jongeren tot 18 jaar is strafbaar. Daarnaast is het verboden om jongeren tot 18 jaar over te halen tot seks met geld, giften, overwicht of misleiding.